Tane şekli tayini ve yassılık indeksi deneyi, agregaların geometrik özelliklerini inceleyerek agregaların zayıf ve dayanıklı yönlerini belirlemek amacıyla yapılan bir deneydir. Agregaların yassı veya uzun şekilli olması, özellikle beton ve asfalt karışımlarında zayıf yapılar oluşturabilir ve bu durum mühendislik performansını olumsuz yönde etkileyebilir. Yassılık indeksi deneyi, agregaların şekil kusurlarını belirlemek ve bu kusurların miktarını değerlendirmek için kullanılır.

Deneyin Amacı

Bu deney, özellikle yassı ve uzun tanelerin fazla olduğu agregaların inşaat uygulamalarında kullanımı için uygun olup olmadığını belirlemeye yarar. Yassı agregalar, yapının zayıf yönleri olarak kabul edilir, çünkü bu agregalar yük taşıma kapasitesi düşük olan ince kesitler oluşturabilir. Ayrıca, yassı agregalar, beton veya asfalt karışımındaki bağlanmayı olumsuz etkileyebilir ve bu da karışımın mukavemetini düşürebilir.

Deneyin Prensibi

Yassılık indeksi deneyi, agregaların en küçük boyutları ile en büyük boyutları arasındaki oranın belirlenmesine dayanır. Bu deney, belirli bir boyut aralığındaki agregaların yassılık oranını hesaplayarak, karışımda yassı tanelerin oranını belirler. Genellikle bir tane, en büyük boyutunun en küçük boyutuna oranı 3’ten büyükse yassı olarak kabul edilir.

Deneyin Yapılışı:

Numune Hazırlığı:

• Agrega numunesi belirli boyutlara göre elenir. Genellikle 6.3 mm ile 63 mm arasındaki agregalar bu deney için kullanılır. Eleklerle numuneler boyutlarına göre ayrılarak her boyut aralığındaki agrega ayrı ayrı değerlendirilir.

Boyut Aralıklarına Göre Ayırma:

• Eleklerle ayrılan agregalar, belirli boyut aralıklarına göre sınıflandırılır. Örneğin, 10-14 mm, 14-20 mm gibi boyut aralıkları oluşturulur. Her boyut aralığındaki agrega numunesi tartılır ve kaydedilir.

Yassı Tanelerin Belirlenmesi:

• Agrega boyut aralıklarına göre yassılık cetveli kullanılarak taneler değerlendirilir. Yassılık cetveli, her boyut aralığı için belirli bir kalınlık ölçüsüne sahip yuvalara sahiptir. Agrega parçaları, bu yuvalara sığarsa, yassı olarak kabul edilir.
• Örneğin, 10-14 mm boyut aralığındaki bir tane, cetvelin 10 mm’lik yuvasından geçiyorsa yassı olarak değerlendirilir.

Yassı Tanelerin Tartılması:

• Yassı olarak belirlenen taneler ayrı bir kaba alınır ve tartılır. Bu işlem her boyut aralığı için tekrarlanır.

Yassılık İndeksinin Hesaplanması:

• Her boyut aralığı için yassılık oranı hesaplanır ve tüm boyut aralıkları için ortalama yassılık indeksi bulunur.

Deney Sonuçları ve Yorum

Yüksek Yassılık İndeksi (%30’un üzerinde): Eğer agregaların büyük bir kısmı yassı tanelerden oluşuyorsa, bu agregaların yapı malzemesi olarak kullanılması sakıncalı olabilir. Yassı taneler, yük altında kırılma ve zayıf performans sergileme eğilimindedir.

Düşük Yassılık İndeksi (%10-30 arası): Agregaların çoğu uygun şekle sahiptir, ancak yassı tanelerin varlığı hala dikkatle incelenmelidir.

Çok Düşük Yassılık İndeksi (%10’un altında): Agregaların büyük çoğunluğu düzgün şekillidir ve bu agregaların mühendislik performansı yüksek olabilir.

Uygulama Alanları

Beton ve Asfalt Karışımları: Yassı tanelerin fazlalığı, bu tür karışımların dayanımını ve işlenebilirliğini azaltabilir. Yassılık indeksi bu açıdan kritik öneme sahiptir.

Yol İnşaatı: Yassı agregalar, yol dolguları ve temel tabakalarında stabilite sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, agregaların yassılık oranı kontrol edilmelidir.

Betonarme Yapılar: Yassı agregalar, beton karışımının sıkıştırılmasını zorlaştırabilir ve betonda boşluklar oluşturabilir, bu da mukavemetin azalmasına neden olabilir.

Sonuç

Yassılık indeksi deneyi, agregaların şekil özelliklerini değerlendirerek mühendislik projelerinde kullanılacak malzemelerin uygunluğunu belirlemede önemli bir rol oynar. Yassı agregalar, yapıların dayanıklılığını ve uzun ömürlülüğünü olumsuz etkileyebileceğinden, bu deneyin sonuçları doğrultusunda malzeme seçiminde dikkatli olunmalıdır.