Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) deneyi, zeminlerin taşıma kapasitesini belirlemek için yaygın olarak kullanılan bir laboratuvar ve saha testidir. Bu test, özellikle yol yapımında ve havaalanı pistlerinin inşasında, zeminin taşıma kapasitesini değerlendirmek için kullanılır.
Deneyin Amacı
CBR deneyi, zeminin suya doygun olduğu veya belirli bir nem içeriğine sahip olduğu durumlarda, zeminin taşıma kapasitesini belirlemeyi amaçlar. Bu test, zeminin penetrasyon direncini ölçerek, zeminin taşıma kapasitesini yüzde cinsinden ifade eder.
Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Deneyi Nasıl Yapılır?
Numune Hazırlığı: Zemin numunesi, standart bir kalıpta belirli bir yoğunlukta sıkıştırılır. Genellikle 5 cm katmanlar halinde sıkıştırılır ve toplamda 3 katman sıkıştırılır. Her katman belirli sayıda (örneğin 56) darbe ile sıkıştırılır.
Doygunlaştırma: Hazırlanan numune, belirli bir süre (genellikle 96 saat) su banyosunda bekletilerek suya doygun hale getirilir.
Penetrasyon Testi: Numune, CBR test cihazına yerleştirilir ve yükleme plakasının üzerine yerleştirilir. Penetrasyon pistonu, numune yüzeyine temas ettikten sonra belirli bir hızla (1.25 mm/dak) numuneye batırılır. Penetrasyon sırasında uygulanan yük ve penetrasyon derinliği ölçülür. Tipik penetrasyon derinlikleri 2.5 mm ve 5 mm’dir.
CBR Değerinin Hesaplanması: Uygulanan yük, penetrasyon derinliği ile ilişkilendirilerek hesaplanır. 2.5 mm ve 5 mm penetrasyonlar için ayrı ayrı CBR değerleri hesaplanır. CBR değeri, referans zemin olan ezilmiş kayaç (crushed rock) zeminine uygulanan yükle karşılaştırılarak yüzde olarak ifade edilir.
Grafiksel Analiz
Deney sonuçları, yük-penetrasyon grafiği üzerinde gösterilir ve bu grafikten 2.5 mm ve 5 mm penetrasyon derinliklerindeki yükler alınarak CBR değeri hesaplanır. Genellikle 2.5 mm penetrasyon değerinin daha yüksek olması beklenir ve bu değer CBR olarak alınır. Eğer 5 mm penetrasyon değeri daha yüksekse, bu değer CBR olarak kullanılır.
Önemi ve Kullanımı
CBR deneyi, yol ve havaalanı pistlerinin tasarımında zeminlerin taşıma kapasitesini değerlendirmek için kritik bir öneme sahiptir. Yüksek CBR değerleri, zeminin yüksek taşıma kapasitesine sahip olduğunu ve yapıların güvenle inşa edilebileceğini gösterir. Bu test, zemin iyileştirme yöntemlerinin etkinliğini değerlendirmek ve uygun temel tasarımını yapmak için de kullanılır.
CBR deneyi, mühendislik projelerinde zeminlerin performansını ve stabilitesini değerlendirmek için yaygın olarak kullanılmaktadır ve bu nedenle zemin mekaniği ve geoteknik mühendisliği alanında temel bir test olarak kabul edilmektedir.